نرمافزارهاى پژوهشى قرآنى كمك بزرگى به پژوهشگران علوم قرآنى، براى دستيابى به اطلاعات موجود در اين كتاب مقدس مىنمايد؛ زيرا با پيشرفتهاى امروزى در بخش رايانه و نرمافزارهاى توليد شده در بخشهاى مربوط، صرف وقت فراوان در كتابخانهها براى كسب اندك اطلاعات مورد نياز در هر فنّ، به هيچ روى مقرون به صرفه نيست.
توليد نرمافزارهاى تفسيرى و در نگاه كلان نرم افزارهاى قرآنى، اگرچه داراى تاريخچه و سابقه درازى نيست، اما در مسير رشد و ارتقا، از سرعت فراوانى برخوردار بوده است. از اين رو با گذشت كمتر از دو دهه از عمر آن، شاهد پيشرفتهاى بسيارى در زمينه توليد نرم افزارهاى قرآنى هستيم كه خود اميد روشنى را براى ما متجلّى مىسازد.
نرمافزار اعراب القرآن نرمافزارى آموزشى ـ تحقيقاتى است و در بردارنده تمامى كلمات قرآن، اطلاعات صرفى، و اطلاعات نحوى آنها و اعراب جملهها، در كل قرآن كريم، با تلاوت و ترجمه به هشت زبان و صوت كلمات قرآنى و صوت مشخصات مىباشد.
زبان اصلى برنامه عربى است؛ اما برنامه به گونهاى طراحى شده است كه براى كاربران زبانهاى فارسى، عربى و انگليسى به راحتى قابل استفاده است.
نرمافزار اعراب قرآن در دوازدهمين نمايشگاه بين المللى قرآن كريم به عنوان نرم افزاز برتر قرآنى شناخت شد و آقاى دكتر سيد رضا نجفى به دليل طراحى و توليد اين نرمافزار به مقام ارزشمند «خادم القرآن» دست يافت.
نرمافزار «الآيات الوارده فى الاحاديث الشريفة» كه محصول تلاش مركز كامپيوترى واحد تحقيقات اسلامى بنياد بعثت مىباشد، مرجعى براى شناسايى احاديث تفسير كننده آيات قرآن كريم مىباشد. اطلاعات اين برنامه از احاديث تفسيرى بيش از 200 اثر از مصادر اوّليه و از كتب غيرتفسيرى شيعه و اهل سنّت استخراج گرديده است. دسترسى به تمامى احاديثى كه ذيل آيهاى خاص روايت شده، همراه با جستوجو در احاديث مرتبط با آيات و روايات تفسيرى يك كتاب مورد نظر، از قابليتهاى كاربردى اين لوح فشرده به شمار مىآيد.
كاربر با دادن نام معصوم خاص مىتواند به مصادر و آيات تفسير شده دسترسى پيدا كند. همچنين قابليّت و امكان اضافه و يا اصلاح نمودن نشانهاى جديد احاديث را دارا است.
اين نرمافزار محصول كار و تلاش دبيرخانه نمايشگاه قرآن كريم مىباشد، كه اطلاعات خود را در چند گزينه عرضه مىكند؛ مانند: كتابهاى قرآنى، مقالات قرآنى مطبوعات كشور، پاياننامههاى قرآنى، كتب قرآنى چاپ خارج، سازمانها و مراكز قرآنى، و خادمان قرآن.
در بخش كتابهاى قرآنى، مجموعهاى از كتابهاى قرآنى عرضه شده كه بخش عمده آن شامل متن تفاسير شيعه و سنّى مىباشد، مانند: تفسير ابن عباس، تفسير قمى، تفسير نسايى، تفسير حبرى، تفسير فرات كوفى، تفسير بغوى، تفسير ابن كثير و... .
آشنايى با سورههاى قرآن كريم و آگاهى يافتن از نامها، محتوا، ترتيب نزول، آمار و شمارش آيهها زمان و مكان نزول سورهها و آيهها و... يكى از راههاى مهمى است كه فهم معانى قرآن را براى پژوهشگر آسان مىكند. در حقيقت رسيدن به حقايق قرآن و درك لطائف آن بدون معرفت كامل به شأن نزول آيات و سورهها، ممكن نيست.
همچنين آشنايى با اعلام قرآنى و زندگىنامه آنان.
1. متن قرآن همراه با ترجمه فارسى؛ 2. آشنايى با اعلام قرآنى و اعلام در تفاسير به همراه شرح كوتاهى از زندگى آنان؛ 3. آشنايى با سورههاى قرآن كريم؛ 4.استخاره با قرآن؛ 5. جنبه در قرآن؛ 6. شأن نزول آيات.
اولين نرمافزار قرآنى كه در آن برداشتهاى تفسيرى به صورت فيش پژوهشى ارائه مىشود و با استفاده از سيستم رده بندى الفبايى ـ موضوعى از طريق كليد واژه، نمايه و موضوع، دسترسى به اطلاعات را براى كاربر آسان و سريع مىنمايد. زيرساخت اطلاعات اين نرمافزار را دستنوشتهها و يادداشتهاى تفسيرى آيت الله هاشمى رفسنجانى تشكيل مىدهد كه در دوره زندان تهيه كردند و پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران براى تكميل و ارائه آن، به مركز فرهنگ و معارف قرآن واگذار گرديد.
1. موضوعنگارى قرآن و ردهبندى آنها به صورت فرادستى و فرودستى؛
2. گزارش موضوعات قرآن به روش الفبايى ـ موضوعى؛
3. ارائه ليست كليد واژهها، نمايهها و موضوعها؛
4. قابليت استفاده از سيستم مترادفات؛
5. متن قرآن با ترجمه و امكان جستوجو در قرآن.
اين نرمافزار به صورت رايگان در سايتهاى زير با نام Tebyan عرضه مىشود:
org.balagh.www
برنامه تبيان انگليسى، جهت بهرهگيرى محققان انگليسى زبان، از متن قرآن مجيد و جستجو در آيات و ترجمه انگليسى آن تهيه شده است.
نرمافزار مزبور يكى از بهترين نرم افزارهاى كاربردى در حوزه دين و علوم اسلامى به شمار مىرود، و محصول تلاش مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى مىباشد. مجموعه اطلاعات آن مشتمل بر 181 عنوان كتاب از منابع معتبر حديثى مىباشد. از اين ميان 7 عنوان از تفاسير روايى مهم شيعه، مانند تأويل الآيات، تفسير الامام العسكرى، تفسير عيّاشى، تفسير القمّى، تفسير فرات كوفى، شواهد التنزيل و متشابه القرآن نيز در آن جاى دارد.
اما ويژگى مهم اين نرمافزار براى محققان علوم قرآنى اين است كه به كمك گزينه «آيات در كتب» اين نرمافزار مىتواند به بزرگترين و جامعترين تفسير روايى شيعه كه تاكنون به رشته تحرير درنيامده است، دست يابند و پيرامون هر آيه كليه احاديث مربوط را كه در كتب روايى شيعه ذكر شده است، تنها در چند لحظه مشاهده نمايند.
اين لوح فشرده يكى از نرمافزارهاى اختصاصى در موضوع تفسير و علوم قرآن مىباشد، كه فقط به موضوع تفسير و ترجمه اختصاص دارد، و از حيث حجم منابع تفسيرى و ترجمه نيز قابل توجه مىباشد.
برخوردارى از 18 منبع ترجمه قرآن كريم از گونههاى متفاوت آن، اعمّ از ترجمههاى جديد و قديم، با ادبيّاتهاى متفاوت زمانى و زبانى، يكى از ويژگىهاى اين نرمافزار قرآنى به شمار مىآيد، كه در ديگر نرم افزارهاى قرآنى شاهد آن نيستيم.
از مزاياى ديگر نرمافزار جامع التفاسير، برخوردارى آن از 60 دوره منبع تفسيرى اعمّ از منابع قديم، جديد، فارسى، عربى و يك تفسير به زبان انگليسى مىباشد، كه مجموع حجم متن آن منابع، 573 مجلّد و 000/250 صفحه مىباشد.
همچنان دارا بودن امكان صوت و نمايش قرآن، ترجمه و تفسير به صورت همزمان و در يك صفحه نمايش، با امكان انتخاب نمايش صفحهاى و آيهاى براى استفاده كننده، امكان مشاهده تفسير آيات براساس مطالب اختصاصى و عمومى از مزاياى ديگر آن است.
استفاده از ميراث ارزشمند انديشمندان مسلمان در تفسير قرآن براى پربار نمودن پژوهشها و نوآورى در اين عرصه از اهداف اوليه تهيه و توليد اين نرمافزار مىباشد. در اين نرمافزار با كنار هم قرار دادن مواضع فرقههاى مختلف اسلامى در تفسير قرآن، به پژوهشگر كمك مىشود تا در تفاسير و مستندات آنها به تبيين ژرفترى از ديدگاههاى مفسران برسند.
اين نرمافزار با استفاده از طبقهبندى فرادستى و فرودستى به سازماندهى اطلاعات تفاسير پرداخته است و براى سرعت و سهولت دستيابى نظاممند به اطلاعات مىتواند از طريق كليد واژه ---<< نمايه ---<< به موضوع مورد نظر رسيد.
1. موضوع نگارى 20 دوره تفسير با بيش از 305 جلد كتاب تفسيرى از مذاهب مختلف اسلامى؛
2. گزارش موضوعات تفاسير به روش الفبايى ـ موضوعى؛
3. شناخت سورههاى قرآن؛ معرفى تفصيلى سورهها؛
4. شناخت تفاسير با معرفى دهها دوره تفسير به صورت اجمالى و تفصيلى با امكان تفكيك مذهب، سبك تفسيرى، زبان، قرآن، گرايش...؛
5. متن قرآن، ترجمه و امكان جستوجو در قرآن.
نرمافزار مزبور حاوى كتاب تفسير فى ظلال القرآن اثر سيّد قطب است كه از جمله كتابهاى تأليفى قرن بيست ميلادى محسوب مىشود. نسخه اوّل آن در سال 1998 ميلادى از سوى مركز الابحاث الحاسب الآلى تدوين گرديده است.
امكانات اين نرمافزار عبارت است از مشتمل بودن بر صوت كل قرآن، تقسيم كردن تفسير فى ظلال به چندين درس، تخريج مجموعه احاديث وارده در تفسير فى ظلال، جستوجوى سريع با يك كلمه، و يا چند كلمه، جستوجوى صرفى با جزء كلمه.
توليد و عرضه اين نرمافزار به همّت انتشارات فراهانى براساس متن ترجمه كتاب شريف مجمع البيان تأليف مرحوم طبرسى انجام گرفته و شامل متن كامل اين تفسير و چندين ترجمه با امكان جستوجوى لفظى و موضوعى است.
در نرمافزار مربوط علاوه بر امكان پيشگفته، امكان دسترسى به متن كامل قرآن، ترجمههاى فارسى استاد فولادوند، استاد آيتى و ترجمه انگليسى يوسف على نيز وجود دارد. يكى ديگر از امكانات ويژه اين نرمافزار دسترسى به ترجمه واژههاى قرآنى در حين مطالعه آن مىباشد. همچنين هنگام كار با اين برنامه مىتوان از صورت ترتيل قرآن نيز بهرهمند شد.
«مشكاة» يكى از توليدات نرمافزارى موءسسه تبيان است كه مشتمل بر نمايش متن قرآن كريم، امكانات اختصاصى در مورد انتخاب قارى و محدوده قرائت به همراه امكان استفاده از قرائت آيات به صورت ترتيل با صداى استاد: پرهيزگار، شاطرى و قحطانى مىباشد.
از جمله قابليتهاى مهم اين برنامه، دسترسى به 000/20 موضوع قرآنى در سه سطح، همراه جستوجو در آنها است. كاربر ضمن بهره مندى از تفسير الميزان، نمونه و نور مىتواند از 000/80 نقش دستورى كلمات قرآن كريم اطلاع يابد و با استفاده از امكانات خاص به پژوهش در آنها نيز بپردازد.
ارائه 400 ساعت تفسير صوتى قرآن كريم با صداى حجت الاسلام قرائتى (تفسير نور)، استفاده از اين نرمافزار را براى كاربران بيشترى مهيا نموده است و امكاناتى چون آموزش نحو و تلفظ تمام كلمات قرآن كريم نيازهاى آموزشى علاقهمندان را به گونهاى مطلوب پاسخ مىدهد.
قابليت اتصال به چندين پايگاه اسلامى از ديگر توانمندى هايى است كه در اين برنامه گنجانده شده است.
اين نرمافزار كه محصول تلاش مركز معجم فقهى حضرت آيت الله گلپايگانى است، يكى از نرم افزارهاى علوم اسلامى مىباشد، كه داراى حجم بسيار فراوانى از اطلاعات است و بيش از سه هزار جلد كتاب منبع از منابع علوم اسلامى را در خود جاى داده است.
اين نرمافزار كه در نوع خود از جهت حجم كمنظير است، اطلاعات خود را در 26 گروه عرضه مىنمايد، كه دو گروه آن اختصاص به تفسير اهل سنّت و شيعه دارد، و در گروه تفاسير شيعه 26 عنوان (الميزان، مجمع البيان، جوامع الجامع، تفسير القمّى، تفسير العيّاشى، تفسير بحارالانوار، املاء ما من به الرحمن، نور الثقلين، تفسير صافى، تفسير الاصفى، تبيان، تفسير ابوحمزه ثمالى، تفسير الامام العسكرى(ع)، كنز الدقائق، تفسير فرات كوفى و... ) و در گروه تفاسير اهل سنت 28 عنوان از منابع تفسيرى (تفسير مجاهد، تفسير الثورى، تفسير القرطبى، تفسير الطبرى، معانى القرآن، زاد المسير، تفسير الجلالين، الدرّ المنثور، تفسير الثعالبى، فتح القدير، احكام القرآن، شواهد التنزيل و... ) عرضه شده است.
اين نرمافزار از امكانات فراوانى برخوردار است: يكى از ويژگىهاى آن امكان انتخاب گروهى از منابع اطلاعاتى مىباشد؛ يعنى شخص مىتواند به جاى يك منبع، يك گروه از منابع را انتخاب نمايد. از ديگر امكانات ويژه آن، قابليّت فيشبردارى از اطلاعات برنامه است، كه كاربر به راحتى مىتواند هر مقدار اطلاعات را كه بدان نيازمند باشد، از برنامه برداشت كند و با استفاده از مبدّلهاى موجود، به برنامههاى ديگر از قبيل زرنگار، ورد و... تبديل نموده، مورد استفاده قرار دهد.
اين برنامه براساس كتاب ارزشمند مفردات راغب اصفهانى تهيه شده و از آن جهت كه دربردارنده شرح كامل ريشه لغات و مشتقات آن بوده حائز اهميت است.
1. ارائه متن قرآن و امكان ارجاع از كلمات متن قرآن به واژه و ريشه و ترجمه فارسى آن؛
2. ارائه ليست الفبايى الفاظ قرآن و امكان ارجاع به همان واژه در مفردات با ترجمه فارسى آن؛
3. ارائه ليست ريشهها و مشتقات آن و امكان ارجاع به مفردات با ترجمه فارسى.
4. ارائه متن ترجمه كتاب مفردات؛
5. امكان مشاهده ليست احاديث، اشعار و اعلام موجود در كتاب مفردات.
امكان دستيابى به كلمه مورد نظر كه به صورت الفبايى تنظيم شده با توضيحات لغوى، آيه مربوطه و شعر، شاهد مثالهايى از آيه، روايت و ترجمه آن، ليست ريشهها و مشتقات الفاظ، ليست اعلام در مفردات، امكان ارجاع از لفظ قرآن به ريشه آن، ترجمه قرآن، ترجمه فارسى مفردات راغب از قابليتهاى اين برنامه است.
نرمافزار مزبور، نوعى ديگر از نرم افزارهاى قرآنى و تفسيرى محسوب مىشود كه محصول تلاش علمى مركز ابحاث الحاسب الآلى در كشور اردن مىباشد، و اطلاعات زير در آن عرضه شده است.
1. تفاسير، با 23 دوره تفسير اهل سنت؛ مانند: التبيان فى تفسير القرآن، تفسير البيضاوى، تفسير القرطبى، تفسير ابن كثير، تفسير الطبرى، الدرّ المنثور، دقائق التفاسير، تفسير الصنعانى، معانى القرآن، تفسير الثعالبى، تفسير الثورى، تفسير ابى السعود، تفسير مجاهد، تفسير الواحدى، تفسير البغوى، فتح القدير، زاد المسير، تفسير الجلالين، تفسير النسفى، روح المعانى، صحيح البخارى (الجزء الخاص فى التفسير)، سنن الترمذى (الجزء الخاص فى التفسير)، رسائل و فتاوى ابن تيميّه فى التفسير.
2. علوم القرآن، با 28 عنوان.
3. رساله هايى درباره علوم قرآن، با 18 عنوان.
4. تراجم المفسّرين، با 6 عنوان، شامل طبقات المفسرّين، و معرفة القرّاء الكبار.
5. المعاجم والغريب، با 9 عنوان كتاب درباره لغت.
در اين نرمافزار امكاناتى همچون: قابليّت جستوجو به صورت عمومى و موضوعى، قابليّت انتخاب و تعيين محدود در دامنه جستوجو، به صورت انتخاب گروهى و يا موردى، جستوجوى كلمه، جزء كلمه و مفردات جدا از هم، جستوجوى موضوعى در موضوعاتى مانند: ثواب القرآن، كيفيّة نزول الوحى، على كَم نزل القرآن و... موجود مىباشد.
يكى ديگر از نرم افزارهاى اختصاصى، در موضوع تفسير قرآن است كه از سوى شركة العريس للكمبيوتر تهيّه شده است و شامل منابع قديمى از تفاسير اهل سنّت مىباشد.
منابع و محتواى اين نرمافزار از سه بخش تشكيل يافته است:
1. تفاسير؛ 2. علوم القرآن والقرائات؛ 3. معاجم.
در بخش تفاسير، يازده عنوان از منابع تفسيرى اهل سنّت ـ مانند: تفسير طبرى، تفسير الجلالين، تفسير النسفى، تفسير البيضاوى، تفسير ابن كثير، تفسير الثعالبى، تفسير القرطبى، الدر المنثور، تفسير البغوى، تفسير زاد المسير، تفسير الآلوسى ـ را در خود جاى داده، آماده بهرهبردارى مىباشد.
بخش علوم القرآن و القرائات، سه عنوان از عناوين مهمّ ـ مانند اسباب النزول، تأويل مشكل القرآن و المفردات فى غريب القرآن ـ را شامل شده است.
در بخش معاجم نيز دو عنوان لسان العرب و قاموس المحيط را عرضه نموده است.
نرمافزار مربوط مشتمل بر تفسير 18 جلدى آيت الله سيدمحمد تقى مدرسى يزدى با نام تفسير «من هدى القرآن» مىباشد. اين نرمافزار با متن كامل قرآن همراه است، و داراى سه بخش عناوين موضوعى، الفاظ قرآن و فضل السور مىباشد كه در هر بخش قابليّت جستجو دارد.
اين نرمافزار كه محصول تلاش پژوهشگران مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى مىباشد، از جمله نرم افزارهاى اختصاصى در بخش قرآن و تفسير به شمار مىآيد و مشتمل بر 9 تفسير اعمّ از تفاسير روايى و درايى، مانند الميزان عربى و فارسى، نمونه، عيّاشى، قمّى، تفسير الامام، شبّر، مجمع البيان، شواهد التنزيل، و ده ترجمه قرآن كريم، چهار ترجمه به زبان فارسى، مانند ترجمههاى آيت الله مكارم شيرازى، استاد فولادوند، معزّى و خرّمشاهى، و سه ترجمه به زبان انگليسى، و چهارترجمه ديگر به زبانهاى آلمانى، فرانسوى، اسپانيولى و تركى مىباشد.